Үгийн тодорхойлолт
Шашны ухагдахуун. Жүүдийн болон Лал, Христ зэрэг монотейст шашинд Бурханыг цорын ганц Үүсгэн бүтээгч, бүхнийг эрхшээгч, хамгийг чадагч оройн дээд бодгаль хэмээн үздэг. Хинду Буддын гэх дорнын политейст шашинд бурхад олон бий гэдэг.
Монгол үгийн тайлбар. Ихэнх Монгол толь бичгүүдэд бурхан гэсэн үгийг Будда хэмээх санскрит үгийн хувилбар гэжээ.
Үгийн гарал үүсэл
Монгол хэлний бурхан гэсэн үг Будда гэсэн утгатай юу, этимологийн (үгийн гарвал) хувьд тэндээс орж ирсэн эсэх нь тун ч ярвигтай, маргаантай асуудал билээ. Манай зарим нэртэй эрдэмтэд энэ үгийг гаднаас орж ирээгүй, язгуурын Монгол хэлнийх гэж үздэг. Бөө мөргөлийн зан үйлтэй холбоотойгоор тайлбарласан нь ч бий, хожуу үеийн Шарын шашин дэлгэрсэнтэй холбоотой гэж үзсэн нь ч бий. Ямартай ч эцсийн дүгнэлтийг аль ч тал гаргаж чадаагүй.
Орчин цагийн хэрэглээ
Ардын хувьсгалаас өмнө шарын шашинд нэвт орсон монголчууд бурхан гэх үгийг нэг л шашны утгаар нь ойлгож хэрэглэж ирсэнтэй хэн ч маргахгүй. Харин Коммунист он жилүүдэд шарын шашны гэгдэх бүхэн устгагдаж, хожмын үеийнхэн судар ном зан үйлийг нь ч танихаа байсан. Шашны олон нэр томъѐо хэрэглээнээс арчигдсан, үүний дунд бурхан гэх үгийг зөвхөн шарын шашны шүтлэг бишрэлтэй холбож ойлгохоо больсны бэлээхэн том илрэл бол хуучин цагийн европын сонгодог бүтээлүүдэд олонтаа дурдагддаг Орос хэлний Бог, Англи God, Франц Dieu, Герман Gott гэсэн үгсийг бурхан – тэнгэр гэж орчуулахдаа бичгийн их хүмүүс маань, 1-рт өөрсдөө Европийн соѐл Буддын соѐл тэс өмнөө гэдгийг мэддэг төдийгүй, 2-рт уншигч олон нь энэ үгийг Будда гэж буруу ойлгоод дундан зууны францчууд буддист байжээ гэж хэрхэвч санахгүй гэдгийг мэддэг байсан бизээ. Зөвхөн тэр цагийн уран зохиол бүү хэл, манайхны барууны кино хөрвүүлэгт ч бурхан гэсэн үгийг хэрэглэж байгаад ямар ч асуудал гарахгүй байгаа нь энэ үгийн утга зөвхөн Буддын шашинд хамаатай гэсэн явцуу ойлголт ташаа болохыг харуулна.
Библийн хэрэглээ, Хуучин Шинэ гэрээ
Теологийн талаас аваад үзсэн ч, Библийн Хуучин гэрээнд Еврей, Арамей хэлний Elohim гэсэн үг зөвхөн израильчуудын хэрэглэдэг нэр томъѐо байсангүй, харин ч ерөнхийлсэн нэр (general term) байлаа. Шинэ гэрээнд Грэк хэлнээ Theos гэж бичигдсэн нь мөн л дээрхтэй адил утгатай байжээ. Гэтэл а) ерөнхийлсэн нэр (general term), б) оноосон нэр буюу тусгайлан заасан нэр (specific term) гэдэг бол тусдаа ангид гэж ойлгох хэрэгтэй. Нэг ѐсондоо, Израилийн бурхан (‘el; elohim) ямар нэртэй вэ гэхээр еврей хэлээр Адонай, Яавэ гэнэ, Грек хэлээр Куриос (энэ нь Эзэн гэсэн утгатай) гэх мэтээр нэрлэх жишээтэй. Филистчүүдийн бурхныг (elohim) Дагон (Шү 16:23), Ассирийн бурхныг (elohim) Нишрох (Иса 37:38) гэдэг байсан гэж Библид яг энэ үгээр тэмдэглэсэн байдаг. Тухайн цаг үед ингэж хэрэглэгдсэн байдаг нь өнөө цагийн манайхны хэрэглээтэй тунчиг төстэй. Жишээ нь, манайхан “Христос бол Орос хүний бурхан, Аллах бол Казахуудын бурхан” гэж ярьдаг. Хэрвээ энэ тайлбар хангалтгүй санагдвал, үүнийг нотлох хангалттай баримт Библийн эхний бүлгээс дуустал бий гэдгийг хэлэхэд илүүдэхгүй биз.
Бусад улс орнуудын туршлага
Библи бол дэлхийн номер нэг гүйлгээтэй ном. Дэлхийн хамгийн олон хэл дээр орчуулагдсан ном бол зөвхөн Библи. Одоогийн байдлаар Библийн ямар нэгэн хэсгийг 2000 гаруй хэлээр хөрвүүлэн буулгасан гэсэн мэдээ бий. Тухайн орчуулагч бүрт тулгардаг томоохон бэрхшээл бол Библийн түлхүүр үгсийг утга санааг нь гажуудуулалгүйгээр буулгах явдал. Библи орчуулгын онолоор, 1) хуучин үгийг хэрэглэж шинэ утгыг хэвшүүлэх, эсвэл 2) тухайн утгыг илэрхийлж чадахуйц шинэ үгийг бүтээх, эс бөгөөс 3) хамгийн эцсийн арга болох гадаад үгийг нутагшуулах. Манай Монголд бурхан гэсэн үгийг хэрэглэж байгаа нь тийм ч бузар булай ѐсонд үл нийцэх явдал биш, харин гол анхаарах асуудал нь уг үгийн цаадах утга санааг сайтар тайлбарлан таниулах ѐстой гэж санадаг.
Өмнөх орчуулгуудын үгийн сонголт
Библийн судрыг Монгол хэлээр хөрвүүлэн буулгасан түүх бидэнд мэдэгдэж байгаагаар МЭ 13-р зуунаас эхлэн тоологддог. Түүнээс өмнө ч байсан байхыг үгүйсгэхийн аргагүй (сонирхуулахад, Англи хэлээр Библийг анх 1382 онд Жон Уиклиф хөрвүүлсэн байдаг), зөвхөн Библи ч биш, мөн Христийн сайн мэдээний товхимол, мөргөлийн авлагуудыг орчуулж байсан түүх бий. Үзвэл дийлэнх нь бурхан гэсэн үгийг ашигласан байгааг тогтоож болно. Энэ талаар миний бие АНУ-гийн Индиана Их Сургуулийн багш Жеорж Кара буюу Хар Дорж гэж Унгар хүнд (энэ хүн бол их багш Бямбын Ренчиний хүргэн) имэйл бичиж харилцсан. Тэр хүн ч надад хэлэхдээ, Монголчуудын түүхэнд янз бүрийн үг ашиглаж байсан, гол нь утгыг яаж тайлбарлах нь чухал гэж заасан байсан. Үүнээс гадна, тэнгэр хурмаст гэх мэтээр өөр үгсийг ашиглаж байсан түүх бий. Ертөнцийн Эзэн гэсэн нэр томъѐо зөвхөн 1990 онд гарч ирсэн Шинэ Гэрээнд анх үзэгдсэн. Хэдийгээр Жон Гиббэнс уг нэр томъѐог 1968 оны Нямсүрэнгийн Англи-Монгол толиос авсан гэх боловч, тэр нь хэзээ ч монголчуудын дунд тийм түгээмэл нэр томъѐо байсангүй.
Утгаас гадна, үгийн зохицох чадвар
Библийн орчуулгыг утгачилсан, хадмал гэж үндсэнд нь 2 хуваан ангилдаг. Библийн утгачилсан орчуулгад зохиомол нэр томъѐоноос үүдэн асуудал гарах магадлал бага, харин хадмал орчуулгад түвэгтэй байдаг. Библийн нэр томъѐо зөвхөн Библийн орчуулгаар хязгаарлагддаггүй, цаашдаа Христийн шашны онол сургаал, теологийн ухагдахуунуудтай холбогдон нарийсдаг. Үүнийг анхнаас нь бодолцож шийдэхгүй бол, хожим зохиомол үг нэр томъѐо хэрэглээнд тохирохгүй болох магадлал ихтэй, техникийн хувьд хүндрэлтэй болох эрсдэлтэй.
Эцэст хэлэхэд,
Дээрх товчхон тайлбарыг уншаад, эрхэм уншигч та Христэд итгэгч ч бай, итгэдэггүй ч бай нэгийг тунгаах буйзаа хэмээн хүснэ.
Окланд хот. Шинэ Зеланд улс.
Манай Эзэний 2005 оны 10-р сарын 16
No comments:
Post a Comment