Орчуулагчийн зүгээс: Чуулганы түүхийг уншиж судалж байхад эдүгээ бидний дунд гарч байгаа бүхий л сайн муу үзэгдлүүд том цар хүрээтэй, бас бүс нутгийн хэмжээнд гээд бүгд л гарч байсан нь ажиглагддаг. Тиймээс энэ удаа Хиларион Алфиевийн бичсэн нэг нийтлэлийг та бүхний мэдлэгт нэмэр болог хэмээн орчууллаа. Миний зүгээс хэлэхэд:
1. Чуулганы бүтэц зохион байгуулалтын талаар Библид тодорхой заагаагүй. Харин Библийн багш нар тодорхой багц ишлэлийг аваад, тодорхой нэг үзлийн үүднээс заадаг. Библи Бурханы бичигдсэн Үг мөн боловч, үүнийг судалж зааж тайлбарлаж байгаа багш нар хүн учраас тодорхой нэг цаг хугацаа, соёл, үнэлэмж, сэтгэлгээний орчилд байдаг тул тайлбар нь төгс үнэн байх боломжгүй. Тэгэхээр бид Монгол Чуулган цаашид ямар бүтэц зохион байгуулалтыг бий болгох вэ гэдэг тал дээр Ариун сүнснээс асууж нээлттэй хандах хэрэгтэй.
2. Монгол бол нэг хэл соёл бүхий нэг үндэстэн. Үүнд Ортодокс Чуулганы автокэфал буюу Үндэсний Чуулган өөртөө засан тохинох эрхийн онол хамгийн тохиромжтой гэж би боддог. Тус тустаа бие даасан нутгийн чуулган нэгдмэл зохион байгуулалтад орох явц бол хамгийн ярвигтай ч, бидэнд гарц байна харин үүнд Чуулганы түүхээс онолын үндэс байх хэрэгтэй.
3. Би энэ нийтлэлийг танин мэдэхүйн ач холбогдолтой гэж үзээд орчуулсан болно. Тиймээс намайг Ортодокс итгэл үнэмшилтэй гэж үзэхгүй байгаасай гэж хүснэ.
4. Чуулганы түүхэнд гарч байсан энэ мэт бусармаг явдлууд, эрх мэдэлд үхэн дурлах, өөрийнхөө хил хязгаарыг тэлэхдээ бусад жижиг чуулгануудаа залгих замаар (салбараа болгох юмуу, санхүү мөнгө, зэрэг зиндаагаар, эрх мэдлээр) хийх, боломж чадавхи бүхий цөөн хүний засаглалыг тогтоох гэсэн эрмэлзэл энэ бүхэн Монгол Чуулганд бүү давтагдаасай, харин хайр харилцан хүндлэл дотор хамтдаа Христийн бие нэгдмэл өсөөсэй гэж залбирна.
Вена ба Австрийн бишоп Хиларион Алфиев. Тэрээр Оросын Үнэн алдартны (Ортодокс) Чуулганы Европын институцуудтай харилцах төлөөлөгчийн албыг хашдаг.
Канончлагдсан нутаг дэвсгэрийн онол ба “зэрэгцээ засаглалын бүтэц” бий болсон нь
Христийн Чуулганы анхны 3 зууны туршид “Нэг хот – нэг бишоп – нэг Чуулган” гэсэн зарчим үйлчилж, тодорхой нэг газар нутгийг нэг бишоп хариуцдаг байлаа. Энэ зарчмын дагуу бол “Элч нарын тогтоосон журам” болон анхны Чуулганы үед тогтоосон бусад хууль дүрэм ёсоор бишоп пасторууд бие биенийхээ үйлчлэл эрх мэдлийн хүрээнд халдахыг хориглодог байлаа. Чуулганы Канон буюу ариун журам ёсоор бишоп өөрийн хариуцдаг дүүрэг нутаг дэвсгэрээ орхин өөр нутагт зөвшөөрөлгүйгээр шилжин байрлахыг хориглодог байжээ (кан 14). Бишоп өөрийн дүүрэг нутаг дэвсгэрээс гадуур пастор томилохыг хориглоно (кан 35). Өөр хот руу шилжин суурьших болоход, тухайн нутгийн чуулганаас сахилгын арга хэмжээ авагдсан пастор ахлагчдыг, итгэгчдийг өөртөө татахыг хориглоно (кан 12). Бишопын (пастор) зөвшөөрөлгүйгээр ахлагч хүн өөр газар үйлчлэх эрх байхгүй (кан 15). Нэг бишопийн чуулганаас хөөсөн юмуу, сахилгын арга хэмжээ авсан үйлчлэгчийн эрхийг өөр бишоп сэргээх эрх байхгүй (кан 16, 32). МЭ 4-8 зуунд орон нутгийн болон Даяар Чуулганы хуралдаанаас гаргасан ийм дүрэм журмууд Ортодокс Чуулганд өнөө ч мөрдөгдсөөр байдаг.
Анхны хуваагдаагүй байсан Чуулган газар нутгийн хуваарилалтыг хийхдээ тухайн үеийн Ромын засаг захиргааны нэгжийн дагуу хийсэн байдаг. МЭ 2-3 зууны үед аль нэг аймгийн төв хотод бишоп нь суурьшин тэндээ үйлчилж, тухайн аймгийн нутаг дэвсгэрт байгаа жижиг суурин тосгодын ахлагч (пресбитер, хор-епископой) пасторуудыг удирддаг байлаа. Гэтэл МЭ 4-р зууны эхээр Эзэн хаан Диоклетиан (МЭ 284-305) Ромын эзэн улсын аймаг гэсэн нэгжүүдийг нэгтгэн “диокэс” гэсэн мужууд болгон засаг захиргааны шинэчлэл хийсэн байна. Үүнтэй холбоотойгоор Христийн чуулганууд бүтцээ томсгосон хуваарилалтад (эпархиэс, мужийн бишоп) оруулах шаардлагатай болсон. Ингээд томсгосон засаг захиргааны нэгжийг хариуцсан бишоп буюу муж хариуцсан бишопийг метрополит гэж нэрлэх болжээ. Мужийн төв хотын бишоп нь метрополит болж, бусад бишопууд нь түүний захиргаанд байх боллоо. Гэхдээ бишопууд урьдын адилаар аймгийн хүрээнд эрх мэдлээ хэрэгжүүлэн, зөвхөн өөрсдийнх нь мэдлээс хэтэрсэн асуудлуудаар мужийг хариуцсан метрополитод ханддаг байлаа. Яг энэ 4-р зууны үед Ромын эзэнт гүрнийг баруун зүүн Ромын эзэн улс болгон хуваасантай холбоотойгоор Христийн Чуулган Баруун Зүүнээрээ хуваагдаж эхэлсэн гэдгийг мартаж болохгүй. Бас Ром хотыг тусгай бие даасан нэгж болгон зарласан байлаа. Гэтэл нөгөө талд Константинополь хотыг эзэнт улсын нийслэл болгон “Хоёрдугаар Ром” гэж тунхагласан.
Засаг захиргааны нэгжийн дагуу чуулган зохион байгуулалтад орох энэ зарчим анхны Чуулганы үед ерөнхийдөө мөрдөгдөж байсан хэдий ч, үргэлж тийм байсан уу гэвэл бас үгүй. Чуулганы нэрт теологич Их Васил болон Тиана хотын бишоп Анфимос хоёрын хооронд маргаан гарч, тэрнийг нь Назианзений Григорий нэгд нэггүй бичиж үлдээжээ. МЭ 370 оны зун Каппадоки аймгийн чуулганы бишопын албыг Васил хүлээн авах үед Каппадоки аймаг нь Кайсари төвтэй нэг аймаг байжээ. Гэтэл 371 оны өвөл эзэн хаан Валент Каппадоки аймгийг Кайсари төвтэй Каппадоки 1, Тиана төвтэй Каппадоки 2 гэсэн хоёр нэгж болгон хуваасан байна. Тэгэхээр Тиана хотын бишоп Анфимос шинэ хуваарилалтын дагуу өөрийгөө Каппадоки 2-ийн метрополит гэж ойлгоод өөрийн харъяаны нутаг дэвсгэртээ Василын эрхийг хүлээж авахгүй гэдгээ мэдэгджээ. Гэтэл Васил болохоор өмнө нь байсан шигээ өөрийгөө бүх Каппадоки мужийг хариуцсан метрополит гэж үзсээр байлаа. Ингээд 372 оны хавар Васил эрх мэдлээ хэрэгжүүлэх үүднээс бишоп Анфимосын “канончлагдсан нутаг дэвсгэрт” орших хотуудад бишопууд томилж эхэллээ. Сасима хотын бишопоор найз теологич Григорийг, Нисса хотод дүү Григорийг томилжээ. 374 онд Василийн үнэнч шавь, теологич Григорийн үеэл Амфилохиусыг Икониум хотын бишопоор томиллоо. Энэ бүх явдлыг Тианагийн Анфимос ёс бус явдал гэж үзэж, Василийн томилсон бишопуудад аль болохоор саад хийхийг хичээж байжээ. 379 онд Васил нас барсны дараа л Каппадоки 2-ын бишопууд Тиана хотын Анфимосыг уг нутаг дэвсгэрийг хариуцах эрхтэй метрополит гэж хүлээн зөвшөөрсөн байдаг.
Түүхэн баримтуудад тулгуурлан “канончлагдсан нутаг дэвсгэр” гэсэн зарчим хэр үндэстэй болохыг хангалттай баталж болох юм. Элч нарын үеэс энэ хэлбэр зохион байгуулалт явагдаж эхэлсэн бөгөөд 2-3-р зууны үед Чуулганы албан ёсны зохион байгуулалт болсон байсан гэж хэлж болно. Томсгосон нэгж буюу мужийн байгуулалт метрополит 4-р зуунд бий болсон. Ингээд МЭ 4-р зууны эцсээр канончлагдсан газар нутгийн хүрээнд 3 түвшний нэгж бий болжээ. Метропол буюу муж, энэ нь хэд хэдэн аймгуудаас бүрдэнэ. Аймаг буюу эпархи, хэд хэдэн хороо дүүргүүдээс бүрдэнэ. Тэгээд хамгийн анхан шатны нэгж бол париш гэж нэрлэгддэг хороо, хорооны чуулганыг ахлагч пастор удирдана. Христийн чуулган цаашид хөгжихийн хэрээр метрополитуудыг нэгтгэн захирсан патриарх гэсэн зэрэг дэв бий болсон байдаг.
Нэгдмэл байсан Христийн Даяар Чуулганд МЭ 5-р зууны дундуур анхны хуваагдал гарлаа. Энэ нь Дорно зүгийн итгэгчид 451 онд Халкедонд болсон Их Хуралдайгаас гарсан шийдвэрийг эсэргүүцсэнээс үүдэлтэй. Үүнээс болж Зүүн Ромын эзэнт улсын хэд хэдэн нутгуудад “зэрэгцээ засаглал” гарч ирсэн. Одоо ч гэсэн энэ хэвээрээ байгаа. “Зэрэгцээ засаглал” гэдгээр юу хэлээд байна вэ гэхээр нэг засаг захиргааны нэгж дээр, нэг газар нутагт 2 болон түүнээс дээш тооны бишоп зэрэгцэн оршиж, аль аль нь өөрийгөө хууль ёсны гэж тунхаглаад байгааг хэлж байгаа юм. Египет, Сирид одоо ч хүртэл Александр ба Антиохын Патриарх гэж өөрийгөө нэрлэдэг хоёр ч патриарх зэрэгцэн оршиж байна. Нэг нь Халкедоны хуралдайн шийдвэрийг дагадаг хэсгийг төлөөлдөг бол, нөгөөдөх нь эсэргүүцсэн хэсгийг төлөөлдөг. Иерусалим хот, Константинополь хотуудад мөн адил, нэг нь Ортодокс “Халкедон”-ы талын патриарх, нөгөө нь “Халкедон”-ы бус чуулгануудыг хариуцдаг Армений патриарх байна. Ингэж давхардсан зохион байгуулалт яваад байгаа нь юуг харуулж байна вэ гэхээр энэ чуулганууд бие биенийгээ хүлээн зөвшөөрөөгүй гэсэн үг.
МЭ 11-р зуунд болсон удаахь том хуваагдал нь шууд “зэрэгцээ засаглал”-ыг бий болгосонгүй. 1054 онд Ром Константинополийн хооронд харилцаа хүйтэрсний дараа ч өмнөх 1000 жилийн туршид хадгалагдсан Чуулганы газар нутгийн канончлалын тухай ойлголт мөрдөгдсөн хэвээр байсан бөгөөд Зүүн Ромын эзэнт улсын нутаг дэвсгэрийг 4 патриархийн (Константинополь, Александр, Антиох, Иерусалим) дунд хуваасан байлаа. Харин Баруун Ромын эзэнт улсад зөвхөн Ромын бишопын эрх мэдэл дангаар ноёрхож байсан. Бүх мужуудын чуулганы удирдлага Ромоос хамааралтай байсан. Баруун Европт Ромын бишоп цорын ганц метрополит, патриарх гэж тооцогдсон байлаа. Ромын бишоп Зүүний Ортодокс чуулгануудын газар нутаг руу халдаагүй, Зүүний патриархууд ч бие биенийхээ харъяалагдах газар нутагт хөндлөнгөөс ордоггүй байсан. Тиймээс канончлагдсан газар нутагийн зарчим хэвээр хадгалагдаж байсан гэж үзэж болно.
Харин Загалмайтны аян дайнаас болж энэ бүхэн өөрчлөгдсөн юм. Барууны Латин цэрэг арми Ортодокс патриархуудад харъяалагдаж байсан газар нутаг руу цөмрөн орж, тэнд Латин патриархуудыг томилж эхэлсэн байдаг. МЭ 1097 онд Загалмайтнууд Антиох хотыг эзлэн аваад тэндхийн Ортодокс патриархыг хөөн оронд нь Латин патриарх томиллоо. 1099 онд тэд Иерусалимыг эзлэн авсныхаа дараа мөн адил үйлдлээ. Баруун Европын загалмайтнууд 1204 онд Константинополийг цөлмөн дээрэмдээд, тэнд Латин патриарх томилжээ. Харин 13-р зууны сүүлээр загалмайтнууд Ойрхи Дорнодоос хөөгдөн гарснаар Антиох, Константинополийн Латин патриархууд бас хөөгдөн гарсан юм. Иерусалимд томилогдсон Латин патриархыг 1291 онд буулгасан боловч, Ромын Католик Чуулган 1847 онд дахин томилоод тэр нь одоо хүртэл оршсоор байна. Ингээд Иерусалимд өдгөө гурван патриарх буюу Ортодокс, Арменийн, Латин угшилтай патриарх үйл ажиллагаа явуулдаг.
Загалмайтнууд Константинополь хотыг булаан эзэлсэн тухай Католик чуулганы түүхч Суттнер ийн бичжээ:
“Константинополийг эзлэн авсныхаа дараа булаан эзлэгчид хаан суудалд, патриархын албанд бүр цаашлаад орон нутгийн олон пастор бишопуудыг өөрийнхөө талын хүмүүсээр сольсон байна. Грек хаан, патриархыг Никэй рүү цөлөхөд, тэднийг дагаад олон сурвалжит гаралтай Грекчууд явжээ. Хэзээ нэгэн цагт төрөлх хотдоо эргэн ирнэ гэсэн найдлага өвөрлөсөөр тэд өнгөрсөн. Нормандууд өмнөд Италид яаж аашилж аягласан шиг, 11-р зуунд загалмайтнууд Антиох Иерусалимд хийсэнтэй эгээ адилаар ялсан баруун европынхон Зүүн Ромын эзэнт улсын нийслэлд Грекчүүдтэй тийм харьцсан билээ. Тэд 13-р зуунд хааны сэнтийд, чуулганы тэргүүнд Латин чуулганы хүмүүсийг томилсоноор Чуулганыг нэгтгэж эв нэгдлийг хангалаа гэж үзэж байлаа. Энэ тухай Латераны 4-р хуралдайгаас (1214 он) гаргасан бичигт тэмдэглэсэн байна. Тэд үүндээ улайран итгэж байсан юм. Харин нөгөө талд ийм хүчирхийллийг шударга бус байдлыг харсан Грекчүүдийн хувьд Христийнхний нэг хэсэг нь нөгөөгөө ингэж хүчээр буулган авч өөртөө нэгтгэж байгаа нь Библийн бус хэмээн үзэх үндэстэй байсан юм. Константинополийг эзлэн аваад Латинчуудын гаргасан авир хэрцгийлэл хүчирхийлэл Чуулганыг хуваагдал хагарлыг улам бүр гүнзгийрүүлсэн. Өнгөрсөн үед гаргасан энэ мэт эв нэгдэлд хүчээр түрэмгийлэн хүрэх гэсэн бүхий л алдаа эндэгдлийг дахин гаргахгүйн тулд бид түүхийг сайтар судлах ёстой.”
Ортодокс Ромын Католик Чуулгануудын харилцаанд сүрхий сэв суулгасан зүйлс бол Ромын Католик Чуулган хэдэн зууны туршид Ортодокс чуулганд харъяалагдах түүхэн газар нутгуудад хүчээр нэгтгэх юмуу итгэгчдийг нь өөрийн чуулганд янз бүрийн аргаар татан авах ажиллагаа явуулж ирсэн явдал юм. Каноничлагдсан нутаг дэвсгэрийн зарчмыг зөрчин Ромын Католик чуулган уламжлалт Ортодокс итгэл үнэмшилтэй улс орнуудад миссионеруудаа илгээж байсан нь Ортодокс чуулгануудын хувьд хамгийн хэцүү асуудал байлаа. Энэ тухай Протопресбитер Виталий Боровойн хэлсэн үгийг би иш татмаар байна. Тэрээр Ортодокс Католик Чуулгануудын хоорондох яриа хэлэлцээнд хамгийн идэвхтэй оролцогсдын нэг юм:
“Дундад зууны папын засаг зүүн тийш Ортодокс Чуулганы газар нутаг руу зогсон чөлөөгүй шунахайран ямар ч аргаар хамаагүй (ихэнх тохиолдолд хүч хэрэглэх замаар) Ортодокс чуулгануудыг өөртөө нэгтгэх гэж зүтгэсээр байсан. Энэ нэгдэл гэдэг нь эртний Зүүний Чуулганы Ортодокс буюу Үнэн итгэл бишрэлийг дундад зууны Барууны Католик Чуулганы Ромын итгэл бишрэлээр солихыг л хэлж байсан юм. Лион хотод (1274), Флоренцэд (1439), Брестэд (1596), Ужгород (1646), Мукачево (1733) гэх мэт газруудад олон удаа нэгтгэх гэсэн ажиллагаа явагдаж байлаа. Үүгээр зогсохгүй Ортодокс Ойрхи Дорнодын Армени, Копт, Сири-Иаковын, Сири-Халдейн чуулгануудыг ч өөртөө хүчээр нэгтгэх гэж оролдсоор байсан юм. Дээрх бүх оролдлогоор Ортодокс чуулгануудад хагарал үүсэж нэг хэсэг нь Католик шүтлэгтнүүдийг даган, үргэлжид Чуулганд нэгдлийг биш харин хуваагдлыг авчирч байлаа. Үүнээс болж Ортодокс итгэл үнэмшилтэй Христийнхний зүгээс Католик Чуулган болон Ромд хандах хандлага, эгдүүцэл, дургүйцэл, үл итгэх байдал өнөөг хүртэл үлдсэн төдийгүй “Ромын титэмээс Түрэгийн чалма дээр” гэсэн хэллэг бий болжээ. Цөхөрсөн энэ мэт хэллэгийн цаана байгаа түүхийн болон сэтгэлзүйн эмгэнэл нь Барууны болон Зүүний Чуулгануудын хооронд эв нэгдлийг бий болгоход асар их хүндрэл учруулж байгаа төдийгүй энэхүү хагарал хуваагдлын нүглийн аюултай урхагийг бидэнд маш тодорхой сануулдаг билээ.”
Хатгин. П. Энх-Амгалан
2011 оны 4 сарын 08
No comments:
Post a Comment